,धाादिङ ।
नेपालकाे एकीकरण ईतिहास सम्झाउने त्रिपुरासुन्दरी भगवती माइ जात्रा सम्पन्न भएकाे छ ।
त्रिपुरासुन्दरी गाउँपालिका वडा न.ं ४ स्थित सल्यानकोटबाट त्रिपुरासुन्दरी भगवतीको जात्रा पुजापाठबाट सुरु भएर सोमबार बेसीमा न्वागी खाएपछि सकिएको छ ।
नेपालको प्रसिद्ध शक्तिपिठ त्रिपुरा सुन्दरी भगवती माईको शनिबार साँझदेखि रातभर पुजा पाठ गरेर आइतबार बिहानै देवीको प्रतीकलाई गाउँको मन्दिर सल्यानकोटबाट बेशीको मन्दिर आगिन्चोकको सल्यानबेसीमा झरिएको छ । मेला त्रिपुरासुन्दरी भगवती माइ घरबाट माइतिमा न्वागी खान जाने परम्परा अनुसार यो जात्रा विशेष साइत हेरेर मंसिर महिनामा जात्रा लाग्ने गरेको छ । त्रिपुरासुन्दरी भगवती माई न्वागि खान माइत झर्ने र यहि समयमा लाग्ने मेला विशेष हुनेगरेकाे छ।
शक्तिपीठ, लोकविश्वास, इतिहास र सांस्कृतिक अध्यात्मको अद्भुत संगम मानिने यो जात्रा वर्षेनी लाखौँ भक्तजनको आकर्षणको केन्द्र बनिरहन्छ।
🗣️ तीन ठाउँमा पुजिने देवी, पुजारी मात्रै छुन पाउने अनौठो संस्कार
नेपालभरि रहेका देवीदेवताको मन्दिरमा भक्तजनले प्रत्यक्ष दर्शन गर्न पुग्ने प्रचलन छ। तर त्रिपुरासुन्दरी भगवती जात्रामा भने भक्तजन बाटोमै बसेर देवीको दर्शन गर्छन् — तर मूर्ति हेर्न भने पाइँदैन। देवीको प्रतिमा बोकेका मुख्य पुजारी (राना मगर थर) बाहेक कसैले पनि छुन नपाउने परम्परा आज पनि यथावत छ।
प्रत्येक वर्ष मङ्सिरको विशेष साइतमा देवीलाई सल्यानकोटको मूलघरबाट त्रिपुरासुन्दरी–६, सल्यानबेसीस्थित ‘माइतीघर’ झारिन्छ। झण्डै तीन घण्टाको अप्ठ्यारो ओह्रालोबाटो पार गर्दै पुजारीले देवीलाई पिठ्युँमा बोकेर बेसीसम्म ल्याउने दृश्य नै मेलाको मुख्य आकर्षण हो।
फागुन महिनासम्म देवी माइतीघरमा ‘हिउँदे बसाइ’ बस्छिन्। त्यसपछि पुनः साइत हेरेर फुन महिनामा सल्यानकोटको मूलघर फर्काइन्छ। वर्षभरि दुई सल्यानकोट मन्दिर र बेसी मन्दिर गरी तीन ठाउँमा देवीलाई राख्ने अनौठो तथा रोचक परम्परा छ।
🗣️ जात्राको सांस्कृतिक पञ्चेबाजा, अविर, जयजयकार
देवीलाई बेसी झारिँदा पञ्चेबाजा, खडा–खुकुरी, अविरयात्रा, शंख–घण्टका ध्वनिसहित भक्तजनको उत्साह चरममा पुग्छ। “त्रिपुरासुन्दरी माईको मूर्ति नहेरी बाटोमै बसेर पूजा गर्ने चलन शताब्दी–आधी परम्परा हो, जसले देवीप्रतिको श्रद्धा अझै उच्च बनाएको छ।”
🗣️ त्रिपुरासुन्दरीको उत्पत्ति : शक्तिपीठको अध्यात्म र पुराण
हिन्दू ग्रन्थहरूमा वर्णित शक्तिपीठ कथा अनुसार सतीदेवीको कण्ड्याउलो पतन भएको स्थान ‘उद्यान’मा त्रिपुरासुन्दरी उत्पत्ति भएकी मानिन्छ। भैरवेस्वर महादेवसहित यो स्थान शिव–शक्ति स्वरूपको केन्द्रका रूपमा व्याख्या गरिन्छ।
स्थानीय किंवदन्तीअनुसार वर्तमान पुजारी परिवारका पुर्खालाई देवीले सपनामा आफू रहेको स्थान देखाइदिएपछि पहरामा पूजास्थान भेटिएको हो। त्यसपछि नै पूजारम्भ र मन्दिर स्थापनाको परम्परा सुरू भएको मानिन्छ।
इतिहासकारहरूले गोरखा दरबारका राजा रामशाहको पालामा मन्दिर निर्माण भएको उल्लेख गर्छन्।
🗣️ नेपाल एकीकरणसँग देवीको खड्ग : पृथ्वीनारायण शाहको सपना
त्रिपुरासुन्दरी भगवतीको जात्रा केवल परम्परा वा अध्यात्ममा सीमित छैन। यसको गहिरो ऐतिहासिक पृष्ठभूमि पनि छ। दिव्योपदेशमा नै उल्लेख भएअनुसार नुवाकोट विजयको तयारी गर्दै पृथ्वीनारायण शाह सल्यानकोट पुगेका थिए। त्यहीँ देवीले उनलाई सपनामा बालिकाको रूपमा उपस्थित भई दुई हातले खड्ग दिएको कथा अहिले पनि स्थानीयबीच जीवित छ।
गोरखाबाट नुवाकोट र त्यसपछिको विस्तारमा यो ‘देवीको खड्ग’ शुभसंकेत भएको बताइन्छ। सल्यानटारका जमिन र बलि व्यवस्थासमेत पृथ्वीनारायणले देवीको नाममा चढाएको इतिहास छ।
धर्म–अध्यात्म र आत्मविश्वासको शक्ति
स्थानीयहरूका अनुसार देवीआराधनाको सार केवल विधि वा संस्कार मात्र होइन— “सकारात्मक सोच, आत्मविश्वास र सामूहिक उर्जाको शक्ति संचय हो।” यस्ता पवित्र स्थलहरूमा पुग्दा व्यक्ति स्वतः प्रसन्न, भयमुक्त र उर्जावान् हुने विश्वास गरिन्छ।
🗣️ लाखौँ भक्तसहित सम्पन्न वार्षिक यात्रा
सल्यानकोटबाट सुरु भएको भक्तियात्रा बेशी पुग्दै जाँदा बीसौँ हजारभन्दा बढी भक्तजन सहभागी हुने विशाल जात्रामा रूपान्तरण हुन्छ। न्वागी खाने परम्पराले जात्रा सम्पन्न भएको सूचक मानिन्छ।
आजजस्तै सदियौँदेखि चल्दै आएको यो परम्पराले त्रिपुरासुन्दरीलाई केवल देवीको रूपमै होइन— इतिहास, संस्कृति, अध्यात्म र सामूहिक विश्वासको जीउँदो पहिचान का रूपमा जोगाइरहेको छ।
